Corver Column: Democratisch gat

HELVOIRT –  31 maart 2019. De gemeenteraad heeft steeds vaker het nakijken. In allerlei samenwerkingsverbanden worden besluiten genomen waar een raadslid nog nauwelijks iets over te zeggen heeft.

Wethouders nemen in de regio de besluiten. Het hoogste orgaan van de gemeente, de raad, staat daardoor op afstand. Niet gekozen bestuurders maken de dienst uit. Dit democratisch gat wordt door velen al jaren onderkend, maar een oplossing is er vooralsnog niet.

Het bovenlokale bestuur heeft de laatste jaren een grote vlucht genomen vooral omdat het rijk steeds meer taken aan gemeenten overdraagt. Op tal van gebieden wordt er regionaal samengewerkt: arbeidsmarkt, veiligheid, woningmarkt, infrastructuur, gezondheidszorg, milieu en de zorg. Terwijl de gemeentebegrotingen, vooral door de zorgtaken bijna zijn verdubbeld, is de invloed van de raad verminderd. Heeft die samenwerking dan geen meerwaarde? Jazeker! Regionale samenwerking is zelfs nodig doordat vraagstukken complexer worden en dat een gezamenlijke aanpak vraagt van gemeenten. Vooral kleine(re) gemeenten hebben geen keus. Maar als raadslid kun je je afvragen wat je nog te zeggen hebt. “Aan die besluiten kun je als raadslid nog nauwelijks een letter veranderen”, merkte Wil van Pinxteren, oud-raadslid in Haaren al eerder op. “Iedere aanpassing moet dan weer door twintig andere gemeenteraden worden goedgekeurd.”

Neem de zorg. Sinds 2015 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Wethouders maken onderling in de regio afspraken, zij bepalen dus wat er gebeurt. Op het gebied van de Wmo werken Haaren en Vught samen met andere gemeenten in de regio de Meierij. Veel beslissingen over die zorgtaken worden in regionaal verband genomen. Een essentiële Wmo-taak als het afsluiten van contracten met zorgaanbieders voor inkoop van bijvoorbeeld huishoudelijke hulp blijkt veelal een technische exercitie. Daar komt nauwelijks een wethouder aan te pas, laat staan de gemeenteraad.

Een treffend voorbeeld van ondermijning van de lokale democratie moesten Haaren, Boxtel en Sint Michielsgestel onlangs ervaren. Zij wilden een deel van de specialistische jeugdzorg zelf lokaal inkopen. Met die lokale inkoop is een betere sturing mogelijk, was de redenering. Maar de drie gemeenteraden die dit al besloten hadden moesten dit plan laten varen. De nieuwe centrumregeling jeugdzorg van zestien gemeenten bleek gewijzigd en verplicht sinds vorig jaar tot een volledige samenwerking of niet. Andere varianten zijn niet mogelijk. “Het was even slikken”, reageerde de Haarense wethouder Adrienne Verschuren. “Een betere inkoop komt ten goede aan de inwoners die je meer zorg op maat zou kunnen bieden.”

Aan de vooravond van de overdracht van zorgtaken naar gemeenten luidden de raadsleden Toine van de Ven en Michel Versteeg in januari 2015 al de noodklok in de Volkskrant. Beiden zijn bezorgd over het gebrek aan “democratische controlemogelijkheden op de afspraken binnen de samenwerkingsverbanden”. Van de Ven, inmiddels wethouder, zegt in het artikel dat de raad “zelfs nauwelijks invloed heeft kunnen uitoefenen op de opdracht waarmee de wethouder de samenwerkingsverbanden heeft gesloten”.

Sinds die tijd is er weinig veranderd. Er wordt al jaren gezocht naar wegen om de verloren politiek-bestuurlijke invloed van de gemeenteraden terug te winnen. Is er een oplossing? Grootschalige herindeling, zodat gemeenteraden het weer zelf voor het zeggen hebben? Dat lost de problemen maar deels op. Ook die grotere gemeenten zien zich genoodzaakt mee te doen in regionaal verband, vaak bij gebrek aan de vereiste specifieke deskundigheid. In Noordoost-Brabant experimenteren griffiers van zeventien gemeenten sinds kort om de gemeenteraden meer invloed te geven bij samenwerkingsvormen. Een aardige poging wellicht, de toekomst moet uitwijzen of het echt bijdraagt aan meer maar invloed van de afzonderlijke raden.

Vooralsnog blijven er stevige twijfels. Intussen domineren besluiten die in regionaal verband allang zijn afgetikt in toenemende mate de agenda’s van de gemeenteraden. Je hoort het een raadslid zeggen: probeer nog maar eens een komma te veranderen bij zo’n agendapunt!