Reizende expositie ‘Gegijzeld voor de vrijheid’ herdenkt Duitse moordpartij van 75 jaar geleden

Bron: Gedenkplaats Haaren
15 augustus 1942. Een zwarte dag in de Brabantse geschiedenis. Diep in de bossen van Landgoed de Gorp en Rovert bij Goirle hebben Duitse SS-soldaten die dag in de vroege ochtend vijf gijzelaars doodgeschoten!
Bij de vijf gijzelaars ging het om mannen die door de Nazi’s waren vastgezet als een soort ruilobject. Zou het Nederlandse verzet acties ondernemen tegen de Duitse bezettingsmacht dan zouden ‘preventieve’ gijzelaars worden gedood. Bij de vijf gijzelaars die in de Goirlese bossen zijn gefusilleerd gaat het om Willem Ruijs uit Rotterdam, Graaf Otto van Limburg Stirum uit Arnhem, Robert Baelde, Christoffel Bennekers en baron Alexander Schimmelpenninck van der Oye. Waarom juist deze vijf mannen is nog altijd een raadsel.
De executie van de vijf gijzelaars die gevangen gezeten hadden in Polizeigefangnis Haaren (het huidige Haarendael) en het latere Seminarie Beekvliet in Sint-Michielsgestel, gebeurde eigenlijk in het diepste geheim. Er werd ruchtbaarheid aan gegeven door publicaties van de bezetter in de landelijke kranten, maar dat de mannen aan hun einde kwamen in de bossen bij Goirle werd niet onthuld.
Zonder Frans van Rooyen, destijds kelner in hotel Victoria in Tilburg, en de Goirlese jachtopziener Marinus van Heerebeek was de plek van de executie mogelijk nooit aan het licht gekomen. Terwijl Van Rooyen van Duitse soldaten die in het hotel sliepen hoorde dat er vijf Nederlanders gefusilleerd waren in de bossen bij Goirle, was jachtopziener Van Heerebeek bijna getuige van de executies. Toen hij in de nacht van de 15e augustus geweerschoten hoorde in de bossen, ging Van Heerebeek op onderzoek uit. Hij stuitte op een groot aantal Duitse soldaten, die met schoppen en houwelen aan de gang waren. Dit gebeurde vlak bij een geheime benzineopslagplaats van de firma Van Puijenbroek die overigens niet ontdekt werd. Later die ochtend zag de jachtopziener dat een groot deel van de grond was omgewoeld en weer bedekt met dennennaalden. Toen Van Heerenbeek enkele dagen daarna in de krant las dat vijf gijzelaars gefusilleerd waren, wist hij wat hij gezien had.
Hij stapte naar zijn werkgever Van Puijenbroek waarna ze samen op 23 augustus 1942 de plek van de executies bezochten. Ze vonden in de graven houten palen waaraan de mannen stonden vastgebonden voordat ze werden doodgeschoten. Ook vonden ze in ieder geval één lichaam. Omdat de Duitsers bijna dagelijks deze executieplek kwamen inspecteren, werden de graven weer dichtgegooid en spraken ze af niets te doen tot na de oorlog.
Na de bevrijding van Goirle – 27 oktober 1944 – duurde het nog een maand of zeven voordat actie is ondernomen. Nadat bedrijfsleider Smulders van Van Puijenbroek vlak voor kerstmis 1944 aangifte deed bij het Militair Gezag in Tilburg gebeurde niet al te veel. Zodra echter burgemeester Van Ginneken van Goirle begin juni op de hoogte werd gebracht kwam er vaart in de zaak. Op 9 juni 1945 werden de graven blootgelegd waarna op 15 augustus van dat jaar de eerste herdenking werd gehouden. Een herdenking die honderden mensen trok!
AANSLAG
De vijf mannen zijn doodgeschoten ter vergelding van een mislukte aanslag met explosieven op een trein met Duitse soldaten. Generaal Christiansen vond dat deze aanslag bestraft moest worden en beval dat 20 Brabantse gijzelaars geëxecuteerd zouden worden, tenzij de daders zich vrijwillig zouden melden. Zijn baas, Reichskommissar Seys-Inquart, stelde een ultimatum en besloot uiteindelijk dat vijf mannen geëxecuteerd moesten worden.
Op de executieplaats wordt jaarlijks een drukbezochte herdenking gehouden. Hier liggen nu, anno 2017, nog twee (opnieuw begraven) gijzelaars, de overige drie gijzelaars zijn door hun familie elders herbegraven.

EXPOSITIE
De officiële opening van deze expositie was op 15 augustus j.l. in het gemeentehuis van Goirle.
Er is veel te zien en te lezen over de gijzelaars in het algemeen, hun leven tussen prikkeldraad, de aanleiding tot de fusillade, de ontdekking van de graven en de eerste herdenking. Daarnaast worden er in vitrines voorwerpen en documenten getoond en staat er een maquette van het gijzelaarskamp Beekvliet.
De expositie, een initiatief van Stichting Gijzelaars Beekvliet en Haaren, wordt mede georganiseerd door Gedenkplaats Haaren, Heemkundekring de Vyer Heertganghen en Cultuurstichting Karel van Veen.
´Gegijzeld voor de vrijheid´, expositie rond de gijzelaars van Haaren en Sint-Michielsgestel:
– gemeentehuis Haaren 11 september – 28 september
– gemeentehuis Sint-Michielsgestel 2 oktober – 19 oktober
– Provinciehuis Den Bosch 23 oktober – 9 november.
Entree is gratis, te zien tijdens normale openingsuren.